Beskidy są górami, które niejednokrotnie są uznawane za “mniejsze siostry i braci Tatr”, co niekiedy może prowadzić do niebezpiecznych sytuacji. Beskidy to góry, więc mimo braku dwutysięczników (w polskiej części), powinniśmy być świadomi ryzyka oraz z należytym respektem podchodzić do beskidzkich szczytów. W polskiej turystyce, jest duża różnica między warunkami turystycznymi w Beskidach i Tatrach, więc zachęcamy do zapoznania się z wybranymi cechami charakterystycznymi Beskidów.
Czego możesz się spodziewać idąc w Beskidy?
- Nie wszystko Beskid, co Beskidem się nazywa - Beskidy to największa pod względem obszaru grupa górska polskich Karpat, czasami odwiedzamy Beskidy i nie jesteśmy tego do końca świadomi.
Beskidy geograficznie ciągną się od rzeki Beczwy w Czechach po rzekę Czeremosz na Ukrainie. Ciągną się pasem długości ok. 600 km i szerokości ok. 50 - 80 km na terenie czterech państw (Czechy, Polska, Słowacja, Ukraina). Babia Góra (1725 m n.p.m.) w Beskidzie Żywieckim jest najwyższym szczytem Beskidów Zachodnich, najwyższą górą polskich Beskidów oraz najwyższym pozatatrzańskim szczytem w Polsce (Śnieżka jest niższa od Babiej Góry). Najwyższym szczytem całych Beskidów jest Howerla (2061 m n.p.m.) w górach o nazwie Czarnohora. Do Beskidów należą także m.in. Gorce, Bieszczady, Góry Sanocko-Turczańskie, Gorgany i Świdowiec. Tak dużego obszaru górskiego nie sposób ująć w uniwersalne zasady wędrówek górskich. Skupimy się zatem na polskiej części Beskidów od Beskidu Śląskiego po Beskid Niski. - Beskidy są górami bardzo zróżnicowanymi topograficznie - podział geograficzny Beskidów jest bardzo dokładny i wynika z różnic między poszczególnymi grupami górskimi. Wybierając pasma górskie możemy niekiedy założyć jaki charakter będzie miała górska wędrówka.
Z okien samochodu czy pociągu, Beskidy wyglądają na łagodne zielone pagórki. Warto zdawać sobie sprawę z faktu, że zupełnie inny układ gór znajdziemy w różnych częściach Beskidów.
Beskid Śląski - w okolicach Wisły posiada niewysokie i łagodne podłużne grzbiety, ale już na przykład nad Szczyrkiem znajdziemy wysokie i strome góry z licznymi podejściami “dającymi w kość”.
Beskid Mały - nazwa nawiązuje do niewielkiego obszaru, ale różnice wysokości potrafią dochodzić do 600 m, co skutkuje stromymi zboczami.
Beskid Żywiecki - najbardziej zróżnicowany ze wszystkich Beskidów, słynie z Babiej Góry (w której panują warunki subalpejskie) oraz dużej ilości schronisk górskich połączonych wieloma szlakami. Dna kilku dolin górskich są jednymi z najwyżej położonych w Polsce, dzięki czemu w niektórych miejscowościach nie musimy się długo wdrapywać, żeby znaleźć się na znacznej wysokości nad poziomem morza.
Beskid Makowski - w zdecydowanej większości posiada długie i łagodne grzbiety (w układzie równoleżnikowym) z niewielką ilością stromych podejść.
Gorce - grupa górska o układzie “zwornikowym”, gdzie z kilku dolin możemy długimi grzbietami stopniowo zdobywać wysokość, aby dojść nimi do najwyższych szczytów Gorców. Podejścia z dolin “wewnątrz” Gorców bywają zdecydowanie bardziej strome.
Beskid Wyspowy - nazwa nawiązuje do “wysp”, bowiem grupę górską tworzą masywy górskie otoczone dolinami, w których (głównie w okresie jesiennym) może zalegać mgła. Tworzy to efekt górskich wysp na morzu mgieł. Cechą charakterystyczną Beskidu Wyspowego jest znikoma ilość grzbietowych przejść górskich. Najczęściej zdobywamy pojedyncze szczyty na zasadzie “wejść i zejść”, a same zbocza górskie bywają bardzo strome.
Beskid Sądecki - posiada pasma górskie oddzielone głębokimi dolinami. Zbocza nad dolinami bywają bardzo strome, ale później możliwe są zdecydowanie łatwiejsze przejścia grzbietowe.
Beskid Niski - słynie z “krainy łagodności” niewysokich długich grzbietów z niewielkimi przewyższeniami (w północnej części granica Beskidu Niskiego i Pogórza Karpackiego się niemal zaciera), ale nie można tego traktować jako pewnik, ponieważ część gór Beskidu Niskiego posiada duże przewyższenie i bardzo strome zbocza.
Taki zakres informacji jest minimalną podstawą. Planując wycieczkę w Beskidy, zawsze najlepiej jest popatrzeć na mapę i przyjrzeć się układowi poziomic. Im poziomice są gęściej, podejście może być bardziej strome. Tak samo, jeżeli szlak na mapie biegnie pod kątem prostym do poziomic. Jeżeli poziomice są rzadziej ułożone, nachylenie stoku będzie mniejsze. Analogicznie, jeżeli szlak biegnie równolegle do poziomic, jest on łagodniejszy. - Beskidy są górami o bardzo zróżnicowanej nawierzchni - jest to ważne zarówno przy doborze obuwia, jak i przy planowaniu trasy do własnych możliwości kondycyjnych oraz zdrowotnych. Do wyboru, do koloru! Każdy znajdzie coś dla siebie. :)
Dużo asfaltu. Wybierając się w Beskidy trzeba liczyć się z dużym urozmaiceniem terenu. Beskidy posiadają bardzo gęstą sieć dróg, ponieważ mają mocno rozrzedzoną zabudowę. W wielu miejscach, szlaki beskidzkie prowadzą zatem asfaltowymi drogami. Ponadto, zdecydowana większość lasów w Beskidach to lasy gospodarcze, więc znajdziemy w Beskidach długie asfaltowe drogi wijące się górskimi dolinami.
Drogi szutrowe. Na stokach górskich znajdują się góralskie przysiółki i osiedla mieszkaniowe, do których często prowadzą drogi szutrowe. Ponadto w Beskidach jest bardzo dużo leśnych dróg dojazdowych do składnic drewna położonych wysoko w górach, a także szutrowych dróg pożarowych.
Szlaki zrywkowe. Ze względu na czynną gospodarkę leśną, w większości Beskidów znajdziemy mocno zabłocone szlaki po zrywce i zwózce drewna. Niejednokrotnie, całe stoki górskie są poprzecinane rynnami i koleinami po pracach leśnych, w których zalega błoto, a po opadach atmosferycznych spływają potoki.
Błoto w naturalnej postaci. W Beskidach znajdziemy źródła szczelinowe (gdzie jak na reklamie wody mineralnej woda “tryska” spomiędzy skał), ale zdecydowanie częściej natrafimy na błotniste młaki oraz obszary źródłowe porośnięte gęstą roślinnością. W miejscach, gdzie wyłącznie spacerują wędrowcy, nie bywa to uciążliwe. Gorzej, jak przez młakę jeżdżą samochody terenowe, motocykle i quady. Wtedy młaka zamienia się w błotnisty plac wielkości boiska. Takich miejsc w Beskidach jest całkiem sporo.
Dużo kamieni. Kamienie na Beskidzkich szlakach pojawiają się nader często. Wynika to po pierwsze z budowy geologicznej Beskidów, gdzie pod cienką warstwą gleby znajduje się skała. Po drugie, wynika to z wpływu człowieka oraz natury. Czynnik ludzki (intensywny ruch pieszy, jazda samochodem, rowerem, motocyklem) powoduje kruszenie litej skały. Czynnik naturalny to na przykład woda, która po opadach deszczu nanosi sporo luźnych kamieni.
Wystające korzenie. W miejscach, gdzie nie ma dużego ruchu turystycznego, a szlak nie prowadzi jakąkolwiek drogą, spacerujemy po wystających korzeniach. Na bardziej stromych podejściach, korzenie są schodkami naturalnie wydeptanymi przez Turystów.
Brak udogodnień. Na palcach jednej ręki możemy policzyć szlaki górskie w Beskidach, gdzie zarządcy terenu, wprowadzają udogodnienia znane z tatrzańskich szlaków. Wyłożone kamieniami chodniki oraz kamienne schodki znajdziemy w zasadzie wyłącznie na terenie Babiogórskiego Parku Narodowego. W niektórych miejscach, to Nadleśnictwa decydują o wzmocnieniu terenu drewnianymi żerdziami, niewielkich kładkach nad potokami albo ułożeniu belek w miejscach podmokłych. Najczęściej jednak spacerując po Beskidach, jesteśmy zdani na swój sprzęt i swoje umiejętności. - Beskidy bywają górami z “kapryśną” pogodą - wybierając się w Beskidy trzeba założyć, że będzie padać deszcz. Ulewne fronty deszczowe opanowują całe łańcuchy górskie, więc mówimy tutaj o przelotnych opadach i lokalnych burzach.
Deszcz w Beskidach jest zjawiskiem powszednim ciepłą porą roku. Śnieg jest zjawiskiem powszednim w okresie zimowym. Aura w Beskidach potrafi się zmieniać bardzo szybko, co nie tylko jest ostrzeżeniem powtarzanym jak mantra przez wszystkich, ale przede wszystkim jest szczerą prawdą. Beskidy, zwłaszcza na zachodzie, leżą na styku trzech linii frontów. Czasami dociera tutaj chłodne powietrze znad Tatr, czasami ciepłe powietrze znad Bramy Morawskiej, a czasami docierają tutaj różne kompilacje powietrza ciepłego i zimnego znad pogranicza Czech i Słowacji. Gdy nad ranem spacerujemy sobie po słonecznym wschodnim stoku, około południa jesteśmy zaskakiwani deszczem, który szybko dotarł z zachodniej strony - to częsty scenariusz. Niekiedy opady atmosferyczne są kwestią bardzo lokalną wynikającą z różnicy temperatur oraz wilgotności powietrza po obu stronach tej samej góry. Burze w Beskidach są bardzo częste w upalne wiosenno-letnie dni. Tutaj jedna uwaga: burza w Beskidach nie jest tak bardzo groźna jak w Tatrach, a dodatkowo burze w Beskidach bywają “poszarpane” ze słonecznymi przerwami, w efekcie czego obserwujemy kilka krótkich popołudniowych burz zamiast jednej długiej. Strach bywa tutaj złym doradcą. Jeżeli burza dopadła nas Beskidach, musimy unikać terenów otwartych (górskie hale, łąki) i możemy spokojnie wędrować górskimi lasami. Nie chowamy się pod pojedynczym drzewem, ale wędrujemy lasem. To jest różnica. Dobrze jest unikać jodeł, ponieważ są one wyższe od otaczających drzew i działają jak piorunochrony. - Beskidy są prawie dziewiczymi górami - wybierając się na beskidzkie szlaki czujemy kontakt z naturą, na beskidzkich szlakach nie znajdziemy zbyt wiele infrastruktury turystycznej oraz obecności branży turystycznej. Jesteśmy tylko my (Turyści), szlak oraz ewentualnie schronisko górskie.
Beskidy nie są górami objętymi ochroną parku narodowego (z kilkoma wyjątkami). Idąc w Beskidy, idziemy zatem jak do górskiego lasu, do którego wstęp jest bezpłatny. Co jakiś czas może się nam trafić miejsce na ognisko lub pole biwakowe. Są to jednak miejsca samoobsługowe. Nie znajdziemy w górach koszy na śmieci albo toalet. Podobnie, na początku lub końcu szlaku nie będzie stała budka z pamiątkami czy goframi. Pod tym względem, Beskidy są dzikie i nieskażone turystyczną komercją. - Beskidy są gęsto zaludnionymi górami - wręcz prawdopodobnie najgęściej zaludnionymi górami w Polsce (w szczególności obszar Beskidu Śląskiego, Żywieckiego i Małego), co daje nam mozaikę miejscowości do zwiedzenia i dużo punktów wypadowych na wycieczki górskie.
Liczba górskich miejscowości w Beskidach może przyprawić o zawrót głowy. Niejedna beskidzka wioska może się poszczycić liczbą ludności, której pozazdrości jej niejedno nizinne miasto. Mimo tego, Beskidy są w dużej mierze pozbawione przemysłu. Beskidy są górami cichymi i spokojnymi. Na terenie Beskidów, jest niewielka ilość terenów ścisłej ochrony przyrody, więc można dowolnie spacerować poza szlakami, czy to w poszukiwaniu grzybów czy to w poszukiwaniu wspaniałych widoków. ;) - Beskidy są górami lesistymi bez wysokich skał - dla jednych ułatwienie w wędrówce, dla innych wyzwanie w dystansie. Beskidy mimo największej ilości zielonego koloru (tereny leśne) na mapach turystycznych, są górami dającymi dużo widoków i wiele odmiennych od siebie miejsc do zwiedzenia.
Wędrówki po Beskidach przybierają niekiedy formę zbliżoną prędzej do “traperskich wypraw” niż wspinaczki skałkowej lub “tatrzańskiego hikingu”. Wymaga to od nas nieco innych sprawności niż w przypadku Tatr (lub nawet Pienin). Prędzej zmęczy nas długi dystans i nierówności terenu niż szybkie zdobywanie wysokości kamiennymi schodami. W Beskidach też jest niewiele szlaków z infrastrukturą znaną ze skalistych gór (łańcuchy, drabinki, klamry, itp.). Dodatkowo, w Beskidach na 99% obszaru możemy bezpiecznie zastosować zasadę, w myśl której jak się zgubimy, to idziemy w dół wzdłuż cieku wodnego i z pewnością dojdziemy do zabudowań. Beskidzkie potoki mają niewysokie progi skalne i strome koryta, ale w sytuacjach ekstremalnych nie są to bariery nie do przejścia dla większości sprawnych dorosłych osób. Podobnie ze skałkami (za wyjątkiem Babiej Góry i Pilska) nie ma większych problemów. Skały w Beskidach to przede wszystkich wychodnie skalne, odkrywki skalne i grzyby, które są wspaniałym urozmaiceniem wycieczki, ale bardzo łatwo je obejść w sytuacji krytycznej.
Hale w polskich Beskidach nie są piętrem roślinności. Patrząc na pierwotny układ roślinności, na zdecydowanej większości obszaru Beskidów wędrujemy po piętrze pogórza (inaczej ugorowym), regla dolnego oraz regla górnego. Na Pilsku występuje piętro kosodrzewiny, a na Babiej Górze dodatkowo jeszcze piętro subalpejskie (najbardziej zbliżone do piętra hal). Beskidzkie hale są w praktyce potężnymi pastwiskami, które powstały setki lat temu w wyniku działalności człowieka. Dzisiaj, najczęściej są cennymi stanowiskami roślinności karpackiej i rewelacyjnymi punktami widokowymi. - Beskidy są górami bardzo dobrze skomunikowanymi z Polską - w Beskidy z łatwością dojedziemy samochodem, pociągiem oraz licznymi autobusami.
W Beskidach układ komunikacyjny jest głównie w linii północ-południe wzdłuż dolin górskich. Oznacza to, że przede wszystkim nie mamy problemu z dostaniem się w Beskidy (samochodem lub komunikacją publiczną) z głównych miast regionu, albo ze stolic województw mających na swoim terenie Beskidy. Bez problemu dojedziemy w Beskidy z Katowic, Krakowa i Rzeszowa. Problem może się pojawić w momencie, gdy nie mamy samochodu, a chcemy przemieszczać się między Beskidami w linii wschód-zachód. Wtedy trzeba korzystać z przesiadek między środkami komunikacji publicznej kursującymi po poszczególnych powiatach (dla przykładu: z Żywca do Muszyny łatwiej dojedziemy dwoma autobusami przez Kraków, niż kilkoma busami przez Suchą Beskidzką, Jordanów i Rabkę-Zdrój). Autostrada A4 biegnie od kilkunastu do kilkudziesięciu kilometrów na północ od Beskidów. Od niej prowadzą liczne drogi wojewódzkie, krajowe oraz ekspresowe na południe, wprost w Beskidy. Jadąc w Beskidy samochodem, rzadko kiedy stoimy w korkach. Główne linie kolejowe w Beskidach, to: Katowice - Bielsko-Biała - Zwardoń, Kraków - Sucha Beskidzka - Zakopane, Kraków - Tarnów - Nowy Sącz - Muszyna - Krynica-Zdrój, Rzeszów - Jasło - Krosno. - Beskidy mają bardzo dużo Turystów, ale tłumy spotkamy tylko w kilku miejscach - mamy zatem wybór czy chcemy spędzić czas w popularnej miejscowości turystycznej czy może wolimy odpocząć na odludziu.
Turystyka w Beskidach jest bardzo mocno rozproszona. Kilkadziesiąt schronisk górskich, tysiące kilometrów szlaków pieszych i rowerowych oraz setki miejscowości. Wybierając Beskidy nie możemy zatem spodziewać się tłumów na każdym szlaku i w każdym miejscu. Ba! Wybierając się nawet do popularnych miejscowości turystycznych, z łatwością znajdziemy zaciszne miejsca. Najliczniej odwiedzane przez Turystów regiony w Beskidach to: Beskidzka 5 w Beskidzie Śląskim (Gmina Brenna, Gmina Istebna, Szczyrk, Ustroń, Wisła), Kaskada Soły w Beskidzie Małym (Gmina Czernichów, Gmina Łodygowice, Żywiec) oraz uzdrowiska Beskidu Sądeckiego (Szczawnica, Muszyna, Krynica-Zdrój). Znajdziemy także miejscowości turystyczne, które są przyjazne Turystom, ale nie funkcjonują w świadomości Turystów jako “oblegane kurorty”. Do takich miejscowości możemy zaliczyć chociażby Bielsko-Białą (Beskid Śląski i Beskid Mały), Węgierską Górkę (Beskid Śląski i Beskid Żywiecki), Zawoję (Beskid Żywiecki), Rabkę-Zdrój (Beskid Wyspowy i Gorce) oraz kameralne uzdrowiska Beskidu Sądeckiego i Beskidu Niskiego (np. Iwonicz-Zdrój, Piwniczna-Zdrój, Rymanów-Zdrój). Baza noclegowa Beskidów jest oczywiście najbardziej rozbudowana przy w/w ośrodkach turystycznych. Dzisiaj jednak nie stanowi problemu znalezienie przynajmniej kilku obiektów noclegowych w prawie każdej beskidzkiej miejscowości. Baza gastronomiczna jest już mniej rozbudowana. Poza najpopularniejszymi ośrodkami turystycznymi i miasteczkami, najczęściej możemy liczyć na kilka niewielkich lokali gastronomicznych w każdej gminie. - Beskidy dają możliwość uprawiania wielu form turystyki - od różnych wariantów pieszych wędrówek, przez trasy rowerowe, po szlaki konne. Może to i banalne, ale w Beskidach ogranicza nas tylko wyobraźnia… ;)
Piesze wędrówki są najbardziej tradycyjną formą poznawania Beskidów. Możemy planować jednodniowe krótkie spacery dolinami, jednodniowe wycieczki górskie, ale także dwudniowe lub wielodniowe wycieczki górskie od schroniska do schroniska. Beskidy sprzyjają turystyce plecakowej i rodzinnym obozom wędrownym. Sporo szlaków górskich w Beskidach jest także przeznaczonych dla rowerzystów. Ponadto, w Beskidach są wytyczone szlaki rowerowe widokowymi leśnymi drogami pożarowymi oraz w dolinach górskich rzek i potoków. Dla miłośników koni, Beskidy posiadają atrakcyjny Transbeskidzki Szlak Konny, na trasie którego są stadniny koni oraz ośrodki jeździeckie. Poznanie Beskidów “z siodła” to wspaniała przygoda! W okresie zimowym, możemy wędrować po Beskidach na nartach dzięki szlakom narciarskim. Są to trasy narciarstwa biegowego oraz ski-tourowe. Coraz większą popularnością cieszy się beskidzki freestyle, kiedy to pieszo wdrapujemy się na piękne beskidzkie szczyty, a później w dziewiczym śniegu zjeżdżamy w beskidzkich lasach. Do tego wszystkiego należy dodać całoroczną możliwość spacerowania po beskidzkich miejscowościach, co z kolei możemy łączyć w atrakcyjne wycieczki objazdowe po Beskidach. - Beskidy to mozaika kultur i krain historycznych - zwiedzając Beskidy poznajemy kulturę licznych grup górali, kupców, lachów, łemków, rusinów i wielu innych grup etnograficznych. Znajdujemy dziedzictwo kultur wielu wyznań, m.in. protestantów, katolików, żydów i prawosławnych.
Na terenie polskich Beskidów możemy mówić o zasadniczym pograniczu Śląska i Małopolski w zachodniej części oraz Małopolski i Rusi Czerwonej we wschodniej części. Z innym dziedzictwem spotkamy się na Śląsku Cieszyńskim, Żywiecczyźnie, Orawie, Podhalu, Sądecczyźnie, czy Ziemi Sanockiej.
