Czeremcha z Lipowca

Plan wycieczki

1. Wycieczkę rozpoczynamy we wsi Lipowiec przy gospodarstwie agroturystycznym „Ostoja”. Będziemy wędrować szlakiem koloru żółtego , który na całej trasie pokrywa się z czarnym szlakiem rowerowym. Przechodzimy mostek na potoku Bełcza, szlak prowadzi łukiem delikatnie w lewo. Po lewej stronie drogi mijamy cmentarz wiejski, na nim kilka kamiennych nagrobków (za cmentarzem odchodzi w lewo szlak gminny znaczony biało-żółtym kwadratem doprowadzający w masyw Kamienia).
2. Wędrujemy prosto wygodną, utwardzoną drogą przez dawną wieś Lipowiec. Po lewej stronie mijamy ruiny budynków PGR-u. Po ok. 15 minutach dochodzimy do skrzyżowania i węzła szlaków. W tym miejscu odchodzi w lewo szlak niebieski prowadzący w pasmo graniczne. Stoi tu stara, drewniana wiata.
3. Minąwszy węzeł szlaków, wchodzimy na teren dawnej wsi Czeremcha. Przed nami dwie ciekawe tablice drogowe z napisami: Babadag 1034 km oraz Nordkapp 3190 km. Nieco dalej szlak niebieski odbija w prawo, w stronę przełęczy Dukielskiej. My dalej prosto szeroką bitą drogą.
4. Po prawej stronie mijamy cmentarz we wsi Czeremcha, zaś po lewej stronie pomnik – w tym miejscu znajdowała się niegdyś cerkiew. W głębi cerkwiska stoi żeliwny krzyż.
5. Wędrujemy dalej w głąb doliny. Dochodzimy do dużej wiaty. W tym miejscu w prawo odchodzi droga w  kierunku zbiornika wodnego – dawniej właśnie tu ciągnęły się zabudowania wsi. Nasz szlak prowadzi na wprost. Po prawej stronie mijamy ruiny niemieckiej strażnicy z czasów II wojny światowej.
6. Dochodzimy na przełęcz Beskid nad Czeremchą. Tu węzeł szlaków, tablice informacyjne, witacz gminy Jaśliska, po słowackiej stronie duży schron turystyczny. Z tego miejsca możemy kontynuować wędrówkę w paśmie granicznym, zejść na słowacką stronę do miejscowości Čertižne lub wrócić do Lipowca tą samą drogą.

Atrakcje i walory krajobrazowe

1. Czeremcha to nieistniejąca wieś łemkowska położona tuż przy granicy polsko-słowackiej, w dolinie potoku Bełcza. Dziś to cicha i zupełnie bezludna dolina. Wędrując żółtym szlakiem do granicy, aż trudno uwierzyć, że jeszcze sto lat temu toczyło się tu zwykłe, codzienne życie. Wieś położona na dawnym trakcie węgierskim dobrze się rozwijała. Na przełomie XIX i XX wieku Czeremchę zamieszkiwało ponad 400 osób, większość stanowili Łemkowie. Po II wojnie światowej mieszkańców wysiedlono, a wieś całkowicie opustoszała. Do dziś w dolinie zachowały się ślady po cerkwi (podmurówka), cmentarz wiejski oraz kilka krzyży przydrożnych. Cerkiew pw. Opieki Matki Bożej zbudowana w 1883 roku stała przy głównej drodze, około 1,5 km na północ od granicznej przełęczy. Budowla została rozebrana w latach pięćdziesiątych XX wieku. Na miejscu dawnej cerkwi w 2011 roku postawiono pomnik. Cmentarz wiejski znajduje się po drugiej stronie drogi. Przy wejściu do dawnej wsi stoją ciekawe tablice drogowe: Babadag 1034 km oraz Nordkapp 3190 km – to chętnie fotografowane miejsce na trasie.
2. Lipowiec, w którym zaczynamy naszą wycieczkę, położony na dawnym trakcie węgierskim, to obecnie cicha osada, w której znajduje się kilka domów oraz gospodarstwo agroturystyczne „Ostoja”. Na przełomie XIX i XX wieku we wsi mieszkało ponad 600 osób, niemal wszyscy byli Łemkami. II wojna światowa oraz powojenne wysiedlenia zmieniły krajobraz tej ziemi. Przez wiele lat gospodarowało tu państwowe gospodarstwo rolne (PGR), którego ruiny budynków ostały się do dziś. Po najstarszej, XVII-wiecznej cerkwi we wsi praktycznie nie ma już śladu. Nowa cerkiew (rozebrana po wojnie) stała w sąsiedztwie cmentarza, na którym zachowało się kilka nagrobków.
3. Przez przełęcz Beskid nad Czeremchą (581 m n.p.m.) wiódł niegdyś ważny szlak handlowy z północy na południe w stronę Węgier zwany traktem węgierskim. Drogą tą w dawnych wiekach transportowano znakomite wino z Węgier. Na przełęczy, przy samej granicy, stała karczma dla podróżnych. W listopadzie i grudniu 1914 roku o graniczną przełęcz toczyły się ciężkie walki między armią rosyjską i austro-węgierską. Na przełęczy znajdują się: kamienny krzyż, węzeł szlaków, tablica informacyjna Jaśliskiego Parku Krajobrazowego. Po słowackiej stronie stoi duża wiata, w której można się schronić na wypadek deszczu, zaś po polskiej stronie oryginalna budowla – witacz gminy Jaśliska nawiązujący do tradycji miejscowego budownictwa.

Warianty i modyfikacje

1. Z przełęczy Beskid nad Czeremchą możemy wrócić do Lipowca inną drogą niż opisywana powyżej. W tym miejscu skręcamy w lewo na czerwony szlak słowacki (kierunek: Fedorkov, szczyt ten jest oznaczony na polskich mapach jako Fujów). Wędrujemy ok. 50 minut pasmem granicznym przez las, po czym skręcamy w lewo na szlak niebieski , który doprowadza do doliny na początku wsi Czeremcha.
2. Z przełęczy Beskid nad Czeremchą możemy udać się do słowackiej miejscowości Čertižne (słowackim szlakiem koloru zielonego ), do której dojdziemy w ok. 50 minut. Trasa wiedzie najpierw bitą drogą, potem asfaltową, zatem bardziej nadaje się na rower. W słowackiej wsi znajduje się greckokatolicka cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pana Jezusa z 1928 roku oraz cmentarz w okresu I wojny światowej, na którym pochowano żołnierzy armii austro-węgierskiej i rosyjskiej.
3. Z Lipowca możemy udać się na wędrówkę w kierunku Kamienia nad Jaśliskami, dokąd prowadzi szlak oznaczony biało-żółtym kwadratem (skręcamy w lewo za cmentarzem w Lipowcu). W masywie Kamienia znajdują się stare kamieniołomy, z których najefektowniejszym jest kamieniołom zwany Nad Sinym Wyrem eksploatowany jeszcze w latach sześćdziesiątych XX wieku. Na zachodnim stoku (poza szlakiem) znajduje się owiane tajemnicą bagnisko Berezednia. Na uwagę zasługują także mogiły żołnierskie z okresu I wojny światowej ulokowane w paśmie granicznym.

Wskazówki praktyczne

1. Do Lipowca najlepiej przyjechać własnym transportem. Pamiętajmy jednak, że droga asfaltowa kończy się kilometr przed wsią. Ostatni odcinek prowadzi nierówną drogą z wybojami. Samochód możemy zaparkować w pobliżu gospodarstwa agroturystycznego „Ostoja”.
2. Komunikacja publiczna dojeżdża tylko do Jaślisk oddalonych od Lipowca o ok. 4 km. Busy relacji Krosno – Jaśliska kursują jedynie w dni powszednie.
3. Trasa w wersji podstawowej wiedzie utwardzoną drogą przez dolinę i znakomicie nadaje się na rower. Około 1 km przed granicą polsko-słowacką znajduje się nowoczesna wiata turystyczna, w której istnieje możliwość rozpalenia grilla. Na przełęczy – już po słowackiej stronie – stoi schron.
4. Trasa wiedzie w terenie przygranicznym, zatem w okolicy przełęczy Beskid nad Czeremchą możemy „łapać” słowacką sieć komórkową. Jednak przez dłuższą część naszej wycieczki będziemy poza zasięgiem sieci komórkowej.
5. W Lipowcu działa wypożyczalnia rowerów. W gospodarstwie agroturystycznym „Ostoja” istnieje możliwość skorzystania z jazdy konnej.
6. Najbliższy sklep, w którym możemy kupić prowiant na drogę, znajduje się w Jaśliskach.