Westerplatte Południa w Węgierskiej Górce

Plan wycieczki

1. Trasę zaczynamy obok przystanku autobusowego Węgierska Górka Centrum, gdzie znajduje się skwer Jana Pawła II oraz skwer prof. Jerzego Buzka.
2. Ulicą Zieloną (kierunek Żywiec, Bielsko-Biała) dochodzimy do mostu. Przechodzimy na drugą stronę mostu i skręcamy (w lewo) w ulicę Trakt Cesarski. Po około kilometrze wędrówki, skręcamy (w prawo) w ulicę Pod Lasem, która doprowadzi nas do schowanego w lesie Schronu “Waligóra”.
3. Jedną ze ścieżek wydeptanych powyżej “Waligóry” wchodzimy na czerwony Główny Szlak Beskidzki, , a dokładniej skręcamy w prawo (zaczynamy zejście). Zgodnie ze znakami czerwonego szlaku przecinamy ul. Trakt Cesarski (już tu byliśmy), mijamy platformę widokową, przechodzimy przez kładkę nad rzeką Sołą i docieramy do Alei Zbójników w centrum Węgierskiej Górki w sąsiedztwie przystanku autobusowego Węgierska Górka Centrum.
4. Z centrum Węgierskiej Górki, za znakami czerwonego szlaku dochodzimy do Schronu “Wędrowiec”, a nieco dalej do skrzyżowania z ulicą Bukowina. Wchodzimy na ulicę Bukowina i docieramy do Bacówki na Bukowinie.
5. Z Bacówki na Bukowinie polnymi drogami docieramy na wierzchołek Bukowiny (511 m n.p.m.), gdzie znajdują się ruiny Schronu “Wyrwidąb”.
6. Od schronu “Wyrwidąb” schodzimy ulicą Graniczną (skręcamy w lewo w dół), a dalej do skrzyżowania ulic. Skręcamy w lewo w ulicę Fabryczną. Na końcu ulicy Fabrycznej wchodzimy w ulicę Przemysłową, gdzie przechodzimy między zabudowaniami dawnej huty Węgierska Górka.
7. Na końcu ulicy Przemysłowej skręcamy w lewo w ulicę Kościuszki. Idziemy po pewnym czasie wzdłuż kanału Młynówka. Na końcu ulicy Kościuszki znowu skręcamy w lewo i docieramy do przystanku autobusowego Węgierska Górka Centrum, czyli do miejsca, gdzie zaczynaliśmy spacer.

Atrakcje i walory krajobrazowe

1. Węgierska Górka jako miejscowość wywodzi się z sąsiedniej Cięciny, i to tam należy szukać najstarszych zabytków okolicy (m.in. drewniany kościół św. Katarzyny). Węgierska Górka od początków XVIII wieku była związana z folwarkiem, a od XIX wieku także z hutnictwem. W 1954 roku wydzielono gromadę Węgierska Górka na bazie osiedla robotniczego. W 1973 roku rolę Węgierskiej Górki i Cięciny się obróciły. Cięcina stała się sołectwem Gminy Węgierska Górka razem z Ciścem oraz Żabnicą. Granice pomiędzy Węgierską Górką a pozostałymi wsiami mocno się zazębiają.
2. Obok przystanku autobusowego Węgierska Górka Centrum znajdują się dwa skwery. Pierwszy skwer jest poświęcony postaci Jana Pawła II, który jako Karol Wojtyła często wędrował szlakami Beskidu Żywieckiego z Węgierskiej Górki, m.in. na Halę Boraczą oraz na Halę Lipowską. Członkowie Jego “środowiska” nazywają Karola Wojtyłę “Wujkiem”, dlatego też na terenie Gminy Węgierska Górka znajdziemy cytaty Karola Wojtyły podpisane wyłącznie jako “Wujek”. Drugi skwer to niewielkie otoczenie pomnika profesora Jerzego Buzka (1874-1939), który jest nazywany “ojcem odlewnictwa” w Węgierskiej Górce. Pełnił on funkcję dyrektora Odlewni Żeliwa w Węgierskiej Górce.
3. Wchodząc na ulicę Trakt Cesarski powinniśmy zdawać sobie sprawę z rangi, jaką dawniej miała ta ważna dla regionu droga. Przez Żywiecczyznę prowadzi bardzo ważny dawny szlak handlowy łączący Małopolskę z Morawami i Węgrami. W średniowieczu transportowano nim sól z żup krakowskich (kopalni soli w Bochni i Wieliczce), przez co bardzo długo szlak nosił nazwę Szlaku Solnego. W zasadzie, to przez Żywiecczyznę prowadzi skrót tego szlaku z Andrychowa na dzisiejszą Słowację. W ostatnim ćwierćwieczu XVIII wieku szlak został gruntownie przebudowany i wybrukowany. Drogę przez Żywiecczyznę, w tym Węgierską Górkę, wykonano w latach 1784-88. Ponieważ decyzję o wybrukowaniu szlaku podjął sam cesarz Józef II, szlak zaczęto nazywać cesarskim. Z biegiem czasu wytworzyła się bardzo oficjalna nazwa “Trakt Cesarski” oraz bardziej potoczne określenie “cesarka”/”cysorka”.
4. Schron bojowy “Waligóra” jest częścią całej koncepcji obrony terytorium Polski od strony przełęczy górskich na granicy z Czechosłowacją. Plany zakładały, że w Węgierskiej Górce (na połogim wtedy płaskim terenie) rozegra się jedna z ważniejszych bitew mających na celu spowolnienie armii Niemiec. Plan obejmował budowę 16 schronów bojowych (część źródeł podaje liczbę 21 planowanych schronów). Do wybuchu wojny udało się wybudować pięć, z czego jeden nie nadawał się do obsadzenia żołnierzami. Oprócz “Waligóry”, w Węgierskiej Górce zachowały się: “Wąwóz”, “Wędrowiec”, “Wyrwidąb” i “Włóczęga”. Schrony “Wąwóz” i “Wyrwidąb” na Bukowinie są w stanie ruin. Schron “Włóczęga” został po wojnie zabudowany domem (między ul. Trakt Cesarski a ul. Pod Las). Schron “Waligóra” zachował się w dobrym stanie i jest udostępniany turystycznie przez kilka dni w ciągu roku. Schron “Wędrowiec” był schronem dowództwa i w nim mieści się obecnie izba pamięci, którą można zwiedzać. Dzięki bohaterskiej i wręcz heroicznej postawie polskich żołnierzy, Bitwa pod Węgierską Górką lub też Obrona Węgierskiej Górki nazywane są “Westerplatte Południa”. Szczegółowo opisują to tablice informacyjne, ale niech ich podsumowaniem będą liczby. 1 września 1939 r. do walki stanęło około 1200 żołnierzy oraz około 17500 żołnierzy niemieckich. Straty polskie to 13 zabitych i około 20 rannych, natomiast straty niemieckie to około 200 zabitych i 300 rannych (część źródeł podaje odpowiednio ok. 100 i ok. 200).
5. Platforma widokowa nad rzeką Sołą jest elementarną częścią Bulwarów nad Sołą, które łączy urokliwa kładka. Widoki z platformy widokowej są na Węgierską Górkę i Bukowinę (511 m n.p.m.), a w tle widoczne są góry Grupy Romanki, Lipowskiej i Rysianki w Beskidzie Żywieckim. Sama platforma znajduje się u podnóży Glinnego (1034 m n.p.m.) w Beskidzie Śląskim, ponieważ rzeka Soła oddziela te dwa Beskidy. Jednym z atrakcyjniejszych miejsc jest także betonowy jaz, czyli sztuczny próg wodny na Sole, który dawniej służył do doprowadzania wody na potrzeby zakładów hutniczych w Węgierskiej Górce.
6. Aleja Zbójników w Węgierskiej Górce to ciąg rzeźb wykonanych w drewnie. Rzeźby są ustawione wzdłuż chodnika i stanowią swoisty “panteon” zbójników karpackich związanych z Żywiecczyzną.
7. Bacówka na Bukowinie jest miejscem, gdzie w okresie wypasu (tj. od św. Wojciecha - 23 kwietnia do św. Michała - 29 września) możemy kupić tradycyjne wyroby pasterskie. Owce wypasane są nie tylko na Bukowinie, ale także na sąsiednich masywach górskich, m.in. na Abramowie oraz na Prusowie. Atrakcją dla najmłodszych są alpaki w zagrodzie obok bacówki.
8. Widoki z Bukowiny są poszerzeniem widoków z platformy widokowej. Będąc na Bukowinie również podziwiamy widok na Węgierską Górkę, ale tym razem widzimy ją u podnóży gór Beskidu Śląskiego. Na południu możemy dostrzec kilka szczytów Pasma Wielkiej Raczy Beskidu Żywieckiego. Natomiast na północy widzimy Kotlinę Żywiecką oraz góry Beskidu Małego.
9. Zakład hutniczy w Węgierskiej Górce powstał na bazie dawnej Odlewni Żeliwa “Węgierska Górka”. Korzenie hutnicze Węgierskiej Górki sięgają 1838 roku, kiedy to ówczesny właściciel Żywiecczyzny Adam Wielopolski założył hutę z dwoma piecami. Lokalizacja była bardzo dobra, ponieważ umożliwiała spławianie drewna opałowego (głównie bukowego) wraz z nurtem rzeki Soły. Impulsem do rozwoju hutnictwa w Węgierskiej Górce była budowa Kolejowej Linii Transwersalnej w 1884 roku. Najbardziej znane wyroby z Węgierskiej Górki to wieka do studzienek kanalizacyjnych. Spacerując po Węgierskiej Górce zobaczymy także duże przemysłowe zawory, ponieważ w Węgierskiej Górce produkowano także armaturę przemysłową.

Warianty i modyfikacje

1. Jeśli mamy ochotę poznać Węgierską Górkę znacznie dokładniej, możemy skorzystać z czerwonego szlaku turystycznego i przejść się górskimi terenami Węgierskiej Górki, np. na Glinne. Zielonym szlakiem turystycznym możemy także przejść malowniczą doliną (wzdłuż ul. Turystycznej) i dojść do drewnianej kaplicy Matki Boskiej Anielskiej.
2. Ciekawą opcją na poznanie Węgierskiej Górki jest także wędrówka trasami rowerowymi wzdłuż rzeki Soły. Można nimi dotrzeć do Cięciny, gdzie warto zobaczyć zabytkową drewnianą zabudowę, kościół św. Katarzyny. W Cięcinie Górnej znajduje się także atrakcyjne gospodarstwo edukacyjne Sopki Stopki.

Wskazówki praktyczne

1. Na przystanek autobusowy Węgierska Górka Centrum dojeżdżają busy z Żywca jadące do Żabnicy, Milówki, Złatnej, Glinki, Soblówki, Nieledwi, Kamesznicy, Lalik oraz Zwardonia. Przystanek autobusowy jest w pobliżu stacji kolejowej Węgierska Górka, gdzie zatrzymują się pociągi Kolei Śląskich relacji Katowice-Zwardoń oraz dalekobieżne.
2. Parkingi dla samochodów osobowych w Węgierskiej Górce są bardzo blisko startu trasy. Największy bezpłatny parking znajduje się obok Urzędu Gminy.
3. Trasa jest typowym spacerem po miejscowości. Wędrujemy głównie po asfalcie. Odrobina błota i luźnych kamieni może się pojawić na kilkusetmetrowym odcinku czerwonego szlaku między “Waligórą” a platformą widokową. Szczyt Bukowiny jest trawiasty, ale jeżeli nie idziemy zaraz po opadach deszczu, nie jest zbytnio błotnisty.
4. Schrony bojowe “Waligóra” oraz “Wędrowiec” są zarządzane przez Ośrodek Promocji Gminy Węgierska Górka. Jeżeli nie ma organizowanej specjalnej imprezy, a chcielibyśmy zwiedzić “Waligórę” musimy wręcz poprosić pracowników OPG o otwarcie fortu. Jest to możliwe, choć nieco zniechęcające. Inaczej ma się sytuacja w przypadku “Wędrowca”. Znajduje się tam wystawa stała, a sam fort funkcjonuje jako izba pamięci (większość eksponatów pochodzi z Muzeum Czynu Zbrojnego Żywiecczyzny). W okresie wakacji, a także w wybrane weekendy, na stałe przy forcie jest pracownik OPG, który sprzedaje bilety i wpuszcza Turystów do środka. Jeżeli mamy zamiar zwiedzić “Wędrowca” w innym czasie, wystarczy dokonać telefonicznej rezerwacji w OPG. Tutaj nikt nie robi problemów.
5. Bacówka na Bukowinie jest czynna w okresie wypasu kulturowego. Przez cały rok różnego rodzaju wyroby z tej bacówki można zakupić w Centrum Handlowym “Huta”. Jeżeli jednak szukamy kontaktu z Bacą, który opowie nam jak powstają sery i pokaże Tradycję przez duże “T”, warto odwiedzić gospodarstwo edukacyjne Sopki Stopki w Cięcinie Górnej.
6. Zawory przemysłowe z Węgierskiej Górki, które mają dzisiaj wartość sentymentalną i są niczym pomniki możemy znaleźć przy bramie wjazdowej na teren zakładu Metalpol (zaraz obok przystanku autobusowego) oraz przy wejściu do Centrum Handlowego Huta. W CH Huta dodatkowo są prezentowane archiwalne zdjęcia z wnętrz Huty z czasów jej świetności.